Zeytinyağının Tarihçesi

Zeytinin anavatanının neresi olabileceği ile ilgili tartışmalar sürmektedir. Yalnız daha önemlisi, zeytinin değer ve önem kazandığı, belirli bir ekonomik faaliyete dönüştüğü bölgenin neresi olduğudur. Konularında ünlü zeytincilik uzmanları Lous­sert ve Brousse, L’Olivier (Zeytin Ağacı) isimli yapıtlarında “Zeytinciliğin yayılması Doğu’dan Batı’ya doğru olarak, bu şekilde tüm Akdeniz Havza­sı’na yayıldı” görüşünü savunuyorlar. Dünya Zeytin Ansiklopedisı’nin edi­törlerinden tarihçi Jose M. Bhisquez’e göre de “Zeytin yetiştiriciliği yak­laşık 6000 yıl önce Anadolu’ da başlamıştır.”

Mezopotamya’nın kuzey tarafındaki dağlık bölümünde, yabani bitkilerin ehlileştiri­lip düzenli tarıma geçilmesi Mardin, Gaziantep, Kahramanmaraş ve Hatay şeridinin zeytinciliğin de anayurdu olabileceği savını güçlendirmektedir. Üzüm, şarap ve buğdayın Akdeniz’in doğusundan; güneye ve batıya yayılması gi­bi, kültür zeytinciliğinin de aynı rotayı izlemesi ve Güneydoğuanadolu, Mezepotamya ve Fenikel Filistin üçgeninde, yani “Yerimli Hilal” de yaşa­yan Sami kökenli halklar arasında başlaması doğaldı.

Arkeolojik yerleşimlerin yalnızca % 10 ‘undan az bir kısmının ka­zılabildiği Türkiye’ de, zeytinyağı ve zeytin kültürünün geçmişi ile alakalı önemli ipuçları elde edilmiştir. Kilis yakınlarında bulunan Oylum Höyük’te, yakla­şık İö 2500’lü tarihlere ait mezarlar içerisinde, ölülere hediye olarak kaplar içierisine konulmuş zeytinler bulunmuştur. İzmir Urla’da bulunan, Limantepe Höyüğü’ nde gerçekleştirilen kazıda, İö 3000-2000 yıllarına dayanan; zeytincilikle alakalı ilkel bu­luntular ve daha sonraki dönemlere ait zeytinyağı depoları çıkarılmıştır.

İzmir Urla’da bulunan antik Klazomenai kentinde ortaya çıkarılmış olan bir zeytin­yağı işliği; dünyada hak etmiş olduğu ilgiyi henüz görmemiş olsa da, zeytinyağı üreti­mi ile alakalı çok önemli bir evreyi belgelemektedir. İö 6.ıncı yüzyıllara tarihlenmiş olan bu işlik, uygulamış olduğu teknolojiyle; Helen dünyası ve Akdeniz’ de özgün bir yere sahiptir. Ayrıştırma işleminin; (ilk örneklerine ancak yüzyıllar sonra rast­layabildimiş olduğumuz) “bileşik kaplar” prensibi ile yapılması, İonyalı doğa bilgin­lerinin, işliğin tasarımında katkı vermiş olduğunu gösteriyor.